Wat viel jou het meest op toen je de notulen van de ministerraad zag?
‘De enorme verbazing over het feit dat er kritische vragen kwamen van Kamerleden uit de coalitie. Meerdere ministerraden is er gemopperd over coalitie-Kamerleden die lastige vragen stellen aan het kabinet, en die daarom even streng toegesproken moesten worden. Deze notulen laten zien hoezeer in de hoofden van ministers het idee heeft postgevat dat de coalitiefracties gewoon uit stemvee bestaan, of zouden moeten bestaan.
‘Wat me ook opviel is dat ze de toeslagenaffaire in de ministerraad vooral zagen als politiek probleem. De ministers zijn overwegend bezig met beeldvorming in de media en hoe ze de Kamer moeten temmen. Niet met de ouders die slachtoffer waren, en met de vraag hoe het ervoor staat met de compensatie.’
In hoeverre leveren de notulen nieuwe inzichten op?
‘Ergens wisten we al dat het zo ging. Maar om het dan zo zwart op wit te zien… Rutte die aan VVD-Kamerlid Helma Lodders duidelijk heeft gemaakt dat haar kritische opstelling niet wordt gewaardeerd, De Jonge en Hoekstra die hebben geprobeerd Omtzigt tot rede te brengen: dat is echt wel erg.
‘Wat heeft het nog voor zin een Tweede Kamer als controleorgaan te hebben als het kabinet altijd een Kamermeerderheid onder de duim heeft? Dan heb je wat oppositiekamerleden die wat kunnen protesteren en spartelen. Maar het kabinet weet: we rammen onze plannen er gewoon door, want onze coalitiegenoten stemmen toch voor. En als coalitie-Kamerleden als Omtzigt en Lodders dan wél kritische vragen stellen, is dat kennelijk zó bijzonder dat het er in de ministerraad steeds over gaat.’
Is die cultuur typisch voor kabinetten onder Mark Rutte, of gaat het al veel langer zo?
‘Het gaat al veel langer zo. Maar er zijn wel signalen dat het erger is geworden. Het kabinet wilde informatie over de toeslagenaffaire niet delen, omdat er namen van ambtenaren in die stukken staan. Alles wat voor intern beraad bedoeld is, of wat persoonlijke beleidsopvattingen van ambtenaren zijn, zou het kabinet niet hoeven verstrekken.
‘Denk daar even op door: stukken die intern beraad betreffen, wat betekent dat? Daar kan bijna alles onder vallen. Terwijl de Grondwet duidelijk is: de Kamer heeft recht op bijna alles waar ze om vraagt. Zelfs zaken die het landsbelang treffen, zoals staatsgeheimen, moeten Kamerleden in veel gevallen vertrouwelijk kunnen inzien. In januari 2020 stuurden vier hoogleraren staatsrecht dan ook een brief waarin ze zeggen: deze houding van het kabinet gaat in tegen de Grondwet.
‘Terwijl in 2016, één kabinet-Rutte eerder, toenmalig minister Plasterk nog een brief naar de Kamer stuurde waarin hij die informatieplicht veel ruimer uitlegde. Kennelijk is het sindsdien normaler geworden om documenten voor de Kamer achter te houden. Terwijl je namen van ambtenaren gewoon kunt weglakken of anonimiseren.’
Kan het vrijgeven van de notulen de bestuurscultuur helpen veranderen, denk je?
‘De discussie zal ongetwijfeld oplaaien, maar ik ben sceptisch. Hoe diep deze cultuur zit, blijkt uit de notulen: ministers van alle partijen gedroegen zich zo. En bijvoorbeeld de VVD-Kamerleden danken allemaal hun baan aan Mark Rutte, ze zijn getraind in talentenklasjes en leren daar te doen wat de fractievoorzitter zegt. Ze zijn opgeleid tot stemvee.
‘Bovendien zijn er door de politieke versplintering tegenwoordig vier, misschien zelfs vijf coalitiepartijen nodig. Al die partijen moeten tegen hun achterban kunnen zeggen: als we gaan regeren, krijgen we dit en dit voor elkaar. Dus alles moet van tevoren worden afgesproken: wat wordt jouw succesje en welke meloen slik je in ruil daarvoor door? Dat vraagt een ijzeren fractiediscipline. Als ze hier van af stappen en gaan regeren met een hoofdlijnenakkoord, dan zal regeren voortaan minder lonen.
‘Vergeet niet: ook Omtzigt stemde eigenlijk altijd met zijn fractie mee. Hij stelde vragen, vroeg documenten op, maar steunde bij moties over de toeslagenaffaire bijna nooit de oppositie, ook niet die van zijn maatje Renske Leijten van de SP. Anders functioneert het systeem niet. De verleiding om op de oude voet verder te gaan, is enorm. Ons parlementaire stelsel is in de kern niet dualistisch, omdat het kabinet geformeerd wordt door de Tweede Kamer.’
Kaag spreekt zich als enige minister duidelijk uit vóór kritische Kamerleden, maar heeft het vervolgens over het afspreken van ‘kaders’ waar die Kamerleden binnen moeten blijven. Hoe komt zij hieruit?
‘Wat zij vindt, blijft vaag. Eerst neemt ze het op voor Kamerleden als Omtzigt, dan lijkt ze te zeggen: maar er zitten wel grenzen aan dat oppositie voeren door coalitie-Kamerleden. Wat ze daarmee precies bedoelt, wordt niet duidelijk. Dat heb ik vaker met haar. ‘Hier scheiden onze wegen’, zei ze in het grote debat over ‘positie Omtzigt, functie elders’ tegen Mark Rutte. Stevige woorden, zou ze dan die motie van wantrouwen steunen? Dat nou ook weer niet, dus wat wilde ze nou duidelijk maken?’
Wat zijn de gevolgen voor de kabinetsformatie?
‘Informateur Herman Tjeenk Willink is voor niets aan de slag geweest, het vertrouwen ligt weer aan diggelen. Wat niet is veranderd: uiteindelijk heb je toch weer VVD, D66 en CDA nodig voor een kabinet. Dus ik acht het onvermijdelijk dat ze toch weer met elkaar om tafel gaan. Deze notulen kunnen daarbij goed uitpakken voor Rutte. Nu blijkt dat ministers uit alle coalitiepartijen hun handen vuil hebben gemaakt, óók die van D66 en de ChristenUnie. De schuld is daardoor verdeeld, dat kan verbroederen.
‘De sleutel voor hoe dit verder moet ligt denk ik bij het CDA. Die partij heeft nog steeds een probleem, want de verhoudingen tussen Hoekstra en Omtzigt zullen hierdoor niet verbeterd zijn. Mocht het CDA er intern niet uitkomen, en er zelfs een opstand uitbreekt tegen Hoekstra − wat ik trouwens voorlopig niet zie gebeuren, maar wie weet wat deze notulen teweeg brengen − dan zijn er misschien toch nieuwe verkiezingen nodig.
‘Een groot deel van de bevolking heeft ondertussen zoiets van: hou op met dat gezeur en ga gewoon regeren. Ik ben het daar niet helemaal mee eens. Ik vind namelijk dat dit demissionaire kabinet zich helemaal niet demissionair gedraagt, het crisismanagement gaat gewoon door. Dus ze regeren al. Maar kennelijk is verandering van de bestuurscultuur, een cultuur waarin het kabinet de Kamer onder de duim probeert te houden, voor een groot deel van het land niet zo’n halszaak.’
Hoe verder nu de notulen openbaar zijn? 'Dit kan goed uitpakken voor Rutte' - Volkskrant
Read More
Tidak ada komentar:
Posting Komentar