Twee stappen vooruit, één achteruit. Dat is het tempo van de wereld in de strijd tegen klimaatverandering. Die stappen achteruit vallen vaak samen met andere crises: recessies, een pandemie, wetenschapsontkenning, en de ergste: oorlog.
Decennialang leefde de wereld in angst en wantrouwen. Toen werd het november 1989 en viel de Berlijnse Muur, gevolgd door december 1991, het officiële einde van de Koude Oorlog.
Slechts enkele maanden later kwam de wereld bijeen op de Earth Summit van Rio de Janeiro om te praten over een heel ander onderwerp: klimaatverandering. Het VN-klimaatverdrag werd er opgericht - een iconisch startpunt van de internationale klimaatonderhandelingen.
Was er soms iets afgeschud, in 1992, waardoor gedeelde idealen mogelijk werden, en de wereld erin geloofde voortaan samen te werken? "Die sfeer was in Rio heel erg voelbaar", zegt Bert Metz, destijds de eerste Nederlandse klimaatgezant. "Het was een periode van optimisme en grotere aandacht voor het milieu."
Die periode begon volgens Metz eind jaren tachtig en hield aan tot de totstandkoming van het Kiotoprotocol, een vroege voorloper van het Parijsakkoord.
"Het was een heel andere tijd", zegt ook Sible Schöne, die in 1997 in het Japanse Kioto deelnam aan de onderhandelingen. "Er bestond begin jaren negentig bijvoorbeeld nog geen politieke verdeeldheid over de beschikbare wetenschap. Ook de Republikeinen in de VS waren nog niet overgenomen door klimaatontkenners."
Met vallen en opstaan vordert klimaatbeleid
Na Kioto ging het langzaam stroever. Daaruit blijkt dat klimaatsamenwerking niet alleen afhankelijk is van wereldvrede, maar óók gevoelig is voor andere crises. Bij elke periode van tegenspoed zwakken de ambities af, om daarna weer overeind te krabbelen.
Als je een rechte lijn trekt door zulke grijze en groene golven, is de wereld alsnog verder gekomen met verduurzaming. In juli schreven we dat het klimaatbeleid van de afgelopen tien jaar een graad opwarming heeft voorkomen.
Vorige maand kwam daar een VN-rapport overheen, dat het nog optimistischer stelt: de verwachte opwarming (voor 2100) is nu 1,2 tot 2,3 graden lager dan de verwachtingen op basis van het mondiale klimaatbeleid in 2010.
De kredietcrisis van Kopenhagen: een dieptepunt
Nou had de wereld in 2010 ook last had van een stevige klimaatkater. Het was pal na 'Kopenhagen'. Daar zou een bindend klimaatverdrag worden gesloten. Maar die make-or-break-klimaattop mislukte dramatisch, en dat bindende verdrag zou er nooit meer komen (het Parijsakkoord uit 2015 is niet-bindend).
De mislukking van Kopenhagen had meerdere oorzaken. Eén daarvan: het geld was op. Omvallende banken en hypotheekfondsen hadden de wereld in de ergste kredietcrisis sinds 1929 gestort.
"Die kredietcrisis heeft zeker invloed gehad", zegt Yvo de Boer, die als hoofd van het VN-klimaatverdrag de klimaattop van Kopenhagen moest leiden. "Je merkte in de opmaat dat het enthousiasme voor ambitieus klimaatbeleid begon af te nemen."
Na de kredietcrisis volgde een jarenlange recessie. En dan sneuvelen klimaatambities snel, bijvoorbeeld in Nederland. Daar trad in 2010 het kabinet-Rutte I aan. De uitstootdoelen van Mark Ruttes voorganger Jan Peter Balkenende werden nog datzelfde jaar met een derde afgezwakt. "Dat is wereldwijd eigenlijk steeds het patroon als er wat economische tegenwind is", zegt De Boer.
Het 'momentum van Parijs' duurde slechts één jaar
Vijf jaar later zaten economieën wereldwijd juist flink in de lift en vonden de VS en China het tijd worden voor een klimaatdeal. Dat werd korte tijd later het Parijsakkoord.
"De wereld had het momentum te pakken", zegt Marcel Beukeboom, van 2016 tot en met 2020 de Nederlandse klimaatgezant. "De Parijsdeal was gesloten én al geratificeerd. Alle sterren leken dus gunstig te staan voor snelle verdere klimaatactie."
"Toen werd aan het begin van de klimaattop in Marrakesh, amper één jaar na Parijs, een klimaatontkenner tot Amerikaanse president verkozen." De volgende crisis was dus niet economisch, maar ideologisch. De klimaatonderhandelingen vielen weer stil.
Ook de coronacrisis was schadelijk voor het klimaat
Het tempo kwam pas drie jaar later terug, toen de Europese Unie een groot groen voorbeeld gaf met de Green Deal. Die opleving was van nog kortere duur. In dezelfde maand, december 2019, werd in de Chinese stad Wuhan een nieuw coronavirus ontdekt.
"De coronacrisis was een heel aparte sfeerbederver", zegt Beukeboom. "Die was nergens mee te vergelijken, het was niet politiek van aard."
Maar het had wel politieke gevolgen. De samenleving ging op slot, en ministers en regeringsleiders belandden in crisismodus. Terwijl die ministers en regeringsleiders ook elders nodig waren. Bijvoorbeeld op de belangrijke klimaattop die uitgerekend in 2020 gepland stond. Alle landen zouden nieuwe, ambitieuzere klimaatdoelen voor 2030 indienen.
Die top ging simpelweg niet door - een unicum sinds 1995. Corona veroorzaakte nog meer klimaatschade: economische herstelpakketten waren reflexmatig voor een groot deel naar vervuilende sectoren gegaan.
Succesje in Glasgow, gevolgd door terugkeer Koude Oorlog
Toch werd ook na de coronacrisis de draad weer opgepakt. De klimaattop werd in november 2021 alsnog gehouden (in Glasgow) en verliep bovendien relatief succesvol. In navolging van de Europese Green Deal hebben wereldwijd meer dan 140 landen zich tot doel gesteld rond 2050 klimaatneutraal te zijn.
Toen werd het 24 februari 2022 en viel Rusland Oekraïne binnen. Grootmachten, waaronder China en de VS, staan weer lijnrecht tegenover elkaar. In de Kaukasus, Noord-Afrika en het Midden-Oosten laaien gewapende conflicten op.
Conclusie: de Koude Oorlog is terug. Klimaattoppen, waar 198 landen een akkoord moeten bereiken over elke punt en elke komma, zijn in zo'n wereld een gemakkelijke prooi. Het brengt de VN-klimaatonderhandelingen ook op onbekend terrein: dit is niet eerder voorgekomen in de dertig jaar dat de VN klimaattoppen organiseert.
Als we daarop terugkijken bekruipt een heel andere vraag: hebben we in de strijd tegen klimaatverandering niet een unieke kans verspeeld? Een periode van dertig jaar relatieve voorspoed die later als het 'interbellum' van de Koude Oorlog in de geschiedenisboeken zal staan?
Een kans van dertig jaar relatieve wereldvrede
We blikken nog een keer terug op het startpunt, met iemand die internationaal wordt gezien als een van de ontwerpers van het VN-klimaatverdrag: Pier Vellinga, in 1992 hoogleraar klimaatverandering aan de Vrije Universiteit. Hij noemt 'Rio' een belangrijk moment, omdat er intenties werden uitgesproken. "Die top heeft klimaat op de internationale agenda gezet."
Maar, voegt Vellinga toe: "Het heeft géén grensverleggende afspraken opgeleverd." Wanneer kwamen die dan wel? Kioto was een fundament, Kopenhagen mislukte en de waarde van de beloften van Parijs kan eigenlijk pas in de verre toekomst worden beoordeeld.
Een deel van de progressie is heel concreet: de energietransitie is op gang gekomen, de prijzen voor zonne-energie, windenergie en batterijen zijn spectaculair gedaald, en bieden nieuwe economische kansen. Maar ook VN-klimaatorganisatie IPCC ziet het onvoorspelbare gedrag van de mens als een van de onzekerste factoren in het klimaatsysteem. Als internationale samenwerking uit elkaar valt, wordt het ieder voor zich. Klimaat en andere gedeelde belangen trekken dan al snel aan het kortste eind.
"Je zou verwachten dat alle verschrikkelijke dingen die in de afgelopen maanden zijn gebeurd een impuls geven om sneller onafhankelijk te worden van fossiele brandstoffen", zegt De Boer. "Maar dat lijkt juist niet zo te zijn. We hebben inflatie en andere problemen aan ons hoofd. Ik denk dus dat de energietransitie vertraging zal oplopen door de oorlog in Oekraïne."
De oudste basis voor samenwerking: hetzelfde willen
Hoe gaan we dan nu verder? De klimaattop in Dubai komt eraan, eind november. De verwachtingen zijn niet hooggespannen. De voorzitter is topman van een oliebedrijf en de agenda staat vol met slepende kwesties die in voorgaande toppen niet konden worden opgelost.
Voor het klimaat is het misschien nog wel dringender om de internationale rechtsorde te herstellen: dat landen wereldwijd zich houden aan dezelfde regels. Daar zal heel wat anders voor nodig zijn dan opnieuw een Earth Summit met mooie intenties.
Maar uiteindelijk hangt klimaatsamenwerking nog af van iets anders, besluit De Boer: "Een collectief besef dat in actie komen aantrekkelijker is dan niets doen." Dat is de oudste basis voor samenwerking: hetzelfde willen.
Het ongemakkelijke geheim van klimaatsucces: voorspoed, en wereldvrede - NU.nl
Read More
Tidak ada komentar:
Posting Komentar