Het taboe op onteigening van boeren blijkt verdwenen - NRC

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Analyse

Stikstofuitstoot Reacties op onteigeningsplannen van het kabinet laten zien hoe snel het stikstofdebat in een paar maanden tijd is opgeschoven.

• Rik Rutten

6 september 2021 om 22:12

Leestijd 2 minuten

Erf van een boerderij in Gouderak. Foto Walter Herfst

Nee, zegt Tweede Kamerlid Tjeerd de Groot (D66), boeren onteigenen is geen feestje. „Het is niet de bedoeling dat er straks een lege veewagen door Nederland gaat rijden om overal dieren op te halen.” Maar onteigening is wel een cruciaal instrument, vindt hij, „als stok achter de deur”.

De ministeries van Financiën en Landbouw hebben vergevorderde plannen boerenbedrijven uit te kopen en zo nodig te onteigenen, meldde NRC maandag op basis van ingeziene stukken. Door boeren uit te kopen, een miljardeninvestering, kan de stikstofuitstoot sneller worden teruggebracht en verdere natuurschade worden beperkt. Dat moet een nieuwe afstraffing vanwege stikstofschade bij de rechter voorkomen. Zulke dwingende maatregelen golden tot nu toe als een groot taboe.

In de Tweede Kamer is D66’er De Groot al jaren een van de grootste pleitbezorgers van een forse inkrimping van de veestapel. „Dat moeten we natuurlijk samen met boeren doen. Maar we hebben wel een middel nodig als zo’n boer dan toch zegt: ik blijf hier zitten en ik ga mijn grondprijs oneindig opdrijven.’’

Een laatste redmiddel, als het echt niet anders kan: dat is ook hoe de ministeries van Financiën en Landbouw aankijken tegen het onteigenen van boeren, in hun visies op landbouw en stikstof. De twee visies werden deze zomer op verzoek van de ministerraad opgesteld, doorgerekend door het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en besproken in het kabinet.

Weinig voorstanders

Beide ministeries hopen dat honderden of zelfs duizenden boeren zich laten verleiden tot een vrijwillige uitkoopregeling: daarvoor is in beide scenario’s ook het meeste geld gereserveerd. Maar dat is niet genoeg, denken de ambtenaren. Dwang is onvermijdelijk om een deel van de grote uitstoters weg te krijgen.

Landbouworganisatie LTO verklaarde zich in een reactie „principieel tegen dwang” en tegen „landjepik”, maar de Haagse reacties klonken al milder. Derk Boswijk, sinds dit voorjaar Tweede Kamerlid voor het CDA, noemde het onteigeningsplan „zeer kostbaar, tijdrovend en polariserend”, maar een principiële afwijzing ontbrak. „Beginnen met onteigenen is echt de verkeerde volgorde”, schreef Tweede Kamerlid Thom van Campen (VVD) op Twitter.

Een enthousiaste omarming van de plannen was het niet, maar ook geen definitieve afwijzing. Het tekent hoe snel het stikstofdebat in een paar maanden tijd is opgeschoven.

Een cruciale rol is daarbij weggelegd voor twee rapporten van twee gerenommeerde oud-topambtenaren, verschenen in maart dit jaar. Ook daarin werd tot dwingende maatregelen opgeroepen, maar nog belangrijker waren twee andere conclusies.

De eerste: met technische foefjes valt de stikstofuitstoot niet voldoende terug te brengen. Dat was een domper voor boeren en politici die hun hoop hadden gezet op luchtwassers en andere innovaties die de stikstofuitstoot aanpakken.

Nog ingrijpender was de tweede conclusie. Volgens de ambtenaren zijn de Europese natuurregels zo hard te interpreteren dat iedere verslechtering in beschermde natuurgebieden door stikstofuitstoot kan leiden tot weer een blokkade op nieuwe vergunningen – of zelfs tot het intrekken van bestaande vergunningen. Dat vooruitzicht was geen sciencefiction van activisten, aldus de ambtenaren, maar heel reëel.

Het was een horrorvisioen waarbij de huidige crisis, waarbij nieuwe vergunningen tot stilstand kwamen maar bestaande vergunningen intact bleven, zou verbleken.

De rapporten verschenen vrijwel geruisloos: het was de week van de Tweede Kamerverkiezingen. Maar achter de schermen hielpen ze de panelen verschuiven. Binnen het kabinet groeide het besef dat extra actie nodig was, ook om een nieuwe blamage bij de rechter te voorkomen.

Met die opdracht werkten de ministeries deze zomer de concrete scenario’s uit. Dat was ook de reden dat het onderwerp, een van de grootste uitdagingen voor het kabinet-Rutte III, helemaal nergens opdook in de formatienotitie die VVD en D66 gelijktijdig opstelden als startpunt voor een gezamenlijk regeerakkoord.

Niet te snel gepresenteerd

Een optie was om al voor Prinsjesdag plannen te presenteren, zoals het kabinet ook extra geld voor klimaataanpak wil vrijmaken in de begroting. Daarvoor bleek de onenigheid over dit onderwerp toch te groot. Haagse ingewijden wijzen met name naar het CDA. Partijleider Wopke Hoekstra was als minister van Financiën weliswaar op de hoogte van de plannen, maar zijn partij én achterban blijft verdeeld.

Daarbij voelt de partij de hete adem van de BoerBurgerBeweging in de nek. Partijleider Caroline van der Plas wees de onteigeningsplannen direct onomwonden af. „Nederland lijkt wel een communistische staat aan het worden”, stelde ze op Twitter.

Een versie van dit artikel verscheen ook in NRC in de ochtend van 7 september 2021

Adblock test (Why?)

Het taboe op onteigening van boeren blijkt verdwenen - NRC
Read More